10 1.1 Filosofie in het voortgezet onderwijs in Nederland In 1973 wordt voor het eerst filosofie als schoolvak aangeboden in Nederland, op het Stedelijk Gymnasium in Leeuwarden, waar het jaar daarop het eerste examen wordt afgenomen. De eerste jaren biedt slechts een handjevol scholen het vak aan, maar vanaf de jaren negentig maakt filosofie als schoolvak een flinke groei door. Dat hangt samen met de invoering van de Tweede Fase: filosofie wordt een keuzevak in het profiel Cultuur en Maatschappij, en daarnaast opgenomen in de vrije ruimte van havo en vwo. In 2019 biedt 33% van de scholen met een vwo-afdeling filosofie aan als eindexamenvak en 15% van de havo-afdelingen, en doen ongeveer 5000 leerlingen eindexamen in het vak, grotendeels vwo-leerlingen (Oosthoek, 2021). De groei van het vak vanaf de jaren negentig gaat samen met de professionalisering ervan: er worden verschillende lesmethodes gepubliceerd en het vak wordt op zes universitaire lerarenopleidingen aangeboden, zodat er steeds meer eerstegraads bevoegde filosofiedocenten voor de klas komen te staan. In 1998 wordt de vakvereniging (Vereniging Filosofiedocenten in het Voortgezet Onderwijs) opgericht, die studiedagen en examenbesprekingen voor docenten organiseert en politiek lobbywerk doet om het vak uit te breiden. Voor het examenprogramma van de bovenbouw van het vwo zijn vier inhoudelijke domeinen verplicht gesteld: wijsgerige antropologie, ethiek, wetenschapsfilosofie en kennistheorie. Voor de havo zijn dit er drie: sociale filosofie, wijsgerige antropologie en ethiek (Wessels, 2007). Daarnaast zijn er verschillende vaardigheden vastgesteld die leerlingen moeten leren, zoals een betoog houden en analyseren, vooronderstellingen onderzoeken, een begripsanalyse maken en verschillende filosofische posities ten aanzien van een vraagstuk beargumenteerd innemen. Zowel voor havo als voor vwo zijn er om de paar jaar wisselende examenthema’s, bijvoorbeeld over vrije wil, scepticisme, identiteit en democratie. Er zijn de laatste jaren steeds meer scholen die filosofie in de onderbouw van havo en vwo aanbieden, exacte aantallen hiervan zijn niet bekend. Er is geen vast programma met eindtermen voor de onderbouw, wel een voorbeeldleerplan (SLO, 2013). Over het algemeen ligt de nadruk in de onderbouw meer op vaardigheden en minder op het overbrengen van filosofische kennis. Maar omdat er geen voorgeschreven programma is voor de onderbouw, zijn de verschillen tussen wat docenten daar aanbieden groter dan in de bovenbouw. Met filosofie op het vmbo wordt op enkele scholen geëxperimenteerd.
RkJQdWJsaXNoZXIy MjY0ODMw