17 context, zodanig dat iemand zich eerst realiseert dat hij onwetend is, om daarna op een metaniveau verder te zoeken” (ib., p. 37). Kienstra haalt een rapport aan (Marsman, 2010), waaruit blijkt dat filosofiedocenten maar een beperkt aantal werkvormen gebruiken, vaak vooral het onderwijsleergesprek. Volgens Kienstra is het risico van dit eenzijdige gebruik van werkvormen dat “niet het hele palet aan gezamenlijke begripsvorming, hogere denkvaardigheden en leerdoelen aan bod komt, en dat met name het typisch filosofische, het beoordelen en reflecteren, buiten te boot kan vallen” (Kienstra, 2021, p. 150). Volgens Kienstra blijkt uit het onderzoek onder andere dat er effectiever wordt gefilosofeerd als docenten een filosofische discussie voeren en het zelf filosoferen als doel nastreven. Gedeelde sturing is hierbij het meest effectief, wat Kienstra definieert als het midden tussen sterke sturing (de docent bepaalt de inhoud van de les) en losse sturing (de docent houdt zich afzijdig en de leerlingen bepalen waar het gesprek over gaat). Bij gedeelde sturing “zijn docent en leerlingen vooral met elkaar in dialoog en dragen zij inhoudelijk gezamenlijk punten aan, waarbij de docent meefilosofeert” (ib., p. 151). Kienstra formuleert een aantal ontwerpprincipes voor effectieve filosofielessen, onder andere: het uitdagen van leerlingen door onwetendheid te scheppen, het uitlokken van substantiële argumentaties, het zichtbaar maken dat leerlingen zelf een filosofische opvatting kunnen formuleren en het reflecteren op epistemische opvattingen van leerlingen (Kienstra, 2016, p. 130). 1.4 Filosofie leren - leren filosoferen In het onderzoek van zowel van der Leeuw, Mostert en Kessels als dat van Kienstra is het uitgangspunt dat filosofie geleerd moet worden door er actief mee bezig te zijn: zelf te filosoferen. Tegelijkertijd wordt uit de eindtermen van het examencurriculum duidelijk dat het leren van filosofische begrippen en theorieën een belangrijke plek inneemt. Dit kunnen we kort samenvatten onder de term filosofie leren: het aanleren van filosofische kennisinhouden binnen de vastgestelde domeinen, zoals bij het domein Ethiek bijvoorbeeld de categorische imperatief van Kant en de hedonistische calculus van Bentham. In de visie van de Vereniging voor Filosofie in het Voortgezet Onderwijs (VFVO) worden verschillende doelen van het filosofieonderwijs gecombineerd:
RkJQdWJsaXNoZXIy MjY0ODMw